Kontekst Pielgrzymki 2 – 10 czerwca 1979

Koniec lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia to okres polityki „odprężenia” pomiędzy blokami,  to podpisanie układu o ograniczeniu zbrojeń strategicznych SALT II, oraz z drugiej strony  towarzyszące zaostrzanie wyścigu zbrojeń przez Związek Sowiecki. Agresywna polityka  ZSRR doprowadza do rozbudowy  systemu represyjnego w Kraju Rad –  rozrost gułagu –  oraz do agresji wojsk radzieckich na Afganistan. Trwa rywalizacja sowiecko-chińska o przywództwo w świecie komunistycznym. W Ameryce Południowej triumfy święci ideologia komunistyczna. A na bliskim wschodzie pojawia się nowe zjawisko – radykalizmu islamskiego. Pionierem staje się tu szyicki Iran, który w 1979 roku przeżywa „rewolucję islamską. W Europie Zachodniej trwa proces integracji europejskiej: w marcu 1979 roku powstaje Europejski System Walutowy, zaś w czerwcu odbywają  się pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego. Na czele Wielkiej Brytanii staje premier Margaret Thatcher, która stanie się symbolem „konserwatywnej rewolucji”.

          W marcu 1979 zostaje wydana pierwsza encyklika nowego papieża Jana Pawła II – „Redemptor hominis”, poświęcona Jezusowi Chrystusowi, która staje się podstawą do nakreślenia antropologicznej wizji papieża. Na przełomie stycznia i lutego ma miejsce pierwsza zagraniczna pielgrzymka Jana Pawła II. Jej celem jest Ameryka Środkowa, przede wszystkim Meksyk.    W październiku 1979 papież odbywa swą pierwszą wizytę w Irlandii i w USA, gdzie przemawia na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Papież w tym roku zdąży jeszcze odbyć pielgrzymkę do Turcji, podczas której zajął stanowisko na temat dialogu ekumenicznego z prawosławiem. Równocześnie Matka Teresa z Kalkuty zostaje laureatką pokojowej Nagrody Nobla.

       W Polsce  narasta ruch zorganizowanego oporu przeciw władzy komunistycznej. Pod koniec 1979 roku istnieją już nie tylko KOR i ROPCiO, ale także Towarzystwa Kursów Naukowych, Wolne Związki Zawodowe, Ruch Młodej Polski i Konfederacja Polski Niepodległej. W Polskiej kulturze narasta nurt kina „moralnego niepokoju” reprezentowanego przez filmy Krzysztofa Zanussiego, Krzysztofa Kieślowskiego, Andrzeja Wajdy czy Feliksa Falka. W 1979 roku zostają wydane książki takie, jak „Miazga” Jerzego Andrzejewskiego, czy „Mała apokalipsa” Tadeusza Konwickiego. Już po papieskiej pielgrzymce  furorę robi Krakowska wystawa prof. Marka Rostworowskiego „Polaków portret własny”, którą odwiedzają setki tysięcy widzów.

        Komunistyczne władze starają się jednak nadal utrzymać oficjalną, niczym nie zakłóconą wizję niezmąconego rozwoju kraju – propaganda sukcesu. Władze stanęły przed koniecznością zezwolenia na pielgrzymkę papieża-Polaka do swej Ojczyzny, obawiając się otwartego konfliktu z Kościołem, napięć społecznych i niekorzystnego odbioru ewentualnej odmowy w świecie.

Władze komunistyczne nie zgodziły się by pielgrzymka odbyła się 8 maja 1979, w dzień uroczystości ku czci świętego Stanisława. Ostatecznie termin papieskiej pielgrzymki wyznaczono na  pierwsze dni czerwca, co i tak spotkało się z krytyczną oceną Moskwy. Starano się nie dopuścić do pobytu papieża na Śląsku, ograniczyć liczbę spotkań z wiernymi, wprowadzono limity kart wstępu na uroczystości. Komuniści zaktywizowali cały swój aparat w celu kontroli i inwigilacji społeczeństwa podczas pielgrzymki.

Pielgrzymka w znacznej mierze skupiła uwagę całego narodu, nawet środowisk popierających zwykle władze komunistyczne. Było to unikalne w systemie komunistycznym doświadczenie obcowania z prawdą głoszoną publicznie oraz wspólnego autentycznego przeżywania ważnych wydarzeń.

Komuniści mimo stałego niezadowolenia i zaniepokojeni, w trakcie pielgrzymki, nie byli w stanie kontrolować papieskich wypowiedzi.

Papieska pielgrzymka przebiegała pod hasłem „Gaude Mater Polonia” Papież odwiedził Warszawę, Gniezno, Częstochowę, Kraków, Kalwarie Zebrzydowską, Wadowice, Oświęcim, Nowy Targ i Kraków. Łączyły się więc w tej pielgrzymce wątki osobiste  Wadowice i Nowy Targ, z przypomnieniem wielkości dziejów Polski i jej tysiącletniej tradycji, papież nawiedził wszystkie trzy historyczne stolice naszego kraju, z martyrologium polskim Warszawa, Oświęcim a także z podkreśleniem znaczenia pobożności maryjnej, tak charakterystycznej dla Kościoła w Polsce Częstochowa, Kalwaria Zebrzydowska.

Pielgrzymka rozpięta była na trzech punktach – słynnej homilii na Placu Zwycięstwa w Warszawie, akcie oddania Matce Bożej Częstochowskiej na Jasnej Górze oraz spotkaniu z wiernymi na krakowskich Błoniach, u stóp Wawelu i Skałki. Masowe spotkania z wiernymi z całej Polski i z Europy Środkowej i Wschodniej oraz przejmujące homilie papieskie przesłoniły wymiar oficjalny wizyty.

W Warszawie, 2 czerwca 1979 roku, padły słynne słowa:

„I wołam, ja, syn polskiej ziemi, a zarazem ja: Jan Paweł II, papież, wołam z całej głębi tego tysiąclecia, wołam w przeddzień święta zesłania, wołam wraz z wami wszystkimi: Niech zstąpi Duch Twój!  Niech zstąpi Duch Twój! I odnowi  oblicze ziemi. Tej Ziemi! Amen”.

W Gnieźnie, 3 czerwca, precyzował:

„Pójdziemy razem tą drogą naszych dziejów na Jasną Górę, w stronę Wawelu, w stronę świętego Stanisława. Pójdziemy ku przeszłości. Nie pójdziemy jednakże w przeszłość. Pójdziemy ku przyszłości! „Weźmijcie Ducha Świętego”. Amen”.

W Częstochowie Jan Paweł II dokonał uroczystego oddania nie tylko Narodu, ale także Kościoła polskiego i powszechnego :

„Wielkiej Boga-Człowieka Matce, Najświętszej Dziewicy i Pani Jasnogórskiej...”

Wreszcie na krakowskich Błoniach papież ponownie nawiązał do dziedzictwa polskości i katolicyzmu:

„Proszę was, abyście całe to duchowe dziedzictwo, któremu na imię „Polska”, raz jeszcze przyjęli z wiarą, nadzieją i miłością, taką jaką zaszczepi w nas Chrystus na chrzcie świętym. , abyście nigdy nie zwątpili i nie znużyli się i nie zniechęcili, abyście nie podcinali sami tych korzeni, z których wyrastamy…”

Słowa te poruszają nawet po latach, jakże wielka musiała być ich siła wówczas, gdy skierowane były one do społeczeństwa zniewolonego, przyzwyczajonego do partyjnej nowomowy. Nic więc dziwnego, że tej właśnie pielgrzymce przypisuje się  zasadnicze znaczenie przy tworzeniu się ruchu „Solidarności” w roku 1980.

Dostęp do papieskich homilii   

- Gniezno, 3 czerwca 1979 r., homilia wygłoszona na Wzgórzu Lecha, kiedy to Jan Paweł II zwrócił się także do przedstawicieli innych narodów słowiańskich.